تفسیر سوره مبارکه حمد

سوره حمد، در اول قرآن، قرار گرفته و ممکن است علت آن فراگیر بودن، این سوره باشد. زیرا سوره حمد، با داشتنِ فقط هفت آیه، تمام مطالب قرآن را، در برگرفته است. چونکه، قرآن شامل تحمید، تمجید، تسبیح، تقدیس، تهلیل، شکر، ثناء و تکبیر است، و همه اینها، در کلمه حمد مندرج است.

در سوره حمد همچنین، بیان ارزاق، اِنعام، احسان، تربیتِ بندگان و اکرام و امهال ایشان، در کلمه رحمان  گنجانده شده است؛ و تمامى آنچه در قرآن، از وسعت رحمت و عفو گناهان و رحمت بر بندگان، در رحیم، درج شده است و تمام مفاهیم ثُباتِ قدرت الهى، عظمت، بقاء، و سرمدیّت حق، تنزیه او از شرکاء، در کلمه مالک، نهفته است و تمام مسائل مربوط به قیامت، مواقف و مقامات و نعمتهاى اخروى، کرامات و احوال اهل بهشت و درجات آن، اهوال دوزخ و شدائد و درکات آن، حساب و میزان و صراط، در کلمه یوم الدین  جمع شده است.

آنچه در قرآن از عبادات و کیفیت آن، از نماز و روزه و زکوة و حج و غیر آن، در اِیّاکَ نَعْبُدُ مندرج است. همینطور قرآن مشتمعل بر توکل و طلب نصرت و فتح و استعانت، از خدایتعالى و امثال اینها، در ایّاکَ نَسْتَعینْ نهفته است و هکذا مفاهیم قرآن، از قبیل هدایت، توفیق، تفویض، ارشاد، اعتماد، دعا، سۆ ال، التجاء و ابتهال در اهدنا گرد آمده است و هر چه در قرآن، از میان حلال و حرام و شرایع و احکام از امر و نهى مى باشد؛ کلمه صِراطَ الْمُسْتَقیم متضمن آن است.

و تمامى احوال و آثارِ انسان هاى خوشبخت و کیفیت طریقه و سیره آنان و علتِ نجات و رفع درجات آنان، که در قرآن آمده است؛ در جمله اَلّذینَ اَنْعَمْتَ عَلَیْهِمْ مندرج است.

خلاصه احوالِ اقوام لجوج و خودپرست و بت پرست، قصه ها و اخبار ایشان، از کفران نعمت و تکذیب انبیاء و قتل ایشان و اصرارِ بر مناهى و توجّه به ملاهى و عذاب و غضب حق تعالى برایشان، در آیه غَیْرِالْمَغْضُوبِ عَلَیْهِمْ بیان شده است و بالاخره حالات بقیه جبّاران و فرعون ها و نصارى و سایر مشرکین و گمراهان، در کلمه ضالّین، درج مى باشد. و این یکى از محسّناتِ قرآن شریف، مى باشد که گفته اند: ذکر الشّى مجملا ثم مفصلاً اوقع فى النفوس.