بهـداشـت خواب عبارت است از مجموعه عاداتی که بشما کمک می کنند تا خواب راحتی را تجربه کنید. شما می تـوانـید با چند اصـلاح و تـعـدیـل در شیـوه زنـدگی خـود بطور چشمگیری کیفیت خـواب خـود را بـهبـود بـخشـید. اهـمـیت خـواب در انسان بسیار بیـشـتر از آنـست که شما تصور می کنــید. نقش خواب در حفظ سـلامـت جـسم و روان حیاتی می باشد.
تقویت سیستم ایمنی بدن، ترمیـم نـورون هــا و حــفـظ کـارآمـدی سیسـتــم عـصـبـی، سـامانـدهـی یـادگـیری و حافظه، و رشد کودکان و نوجوانان (۸۰ درصد هورمون رشد حین خواب ترشح میگردد) از نقشهای عمده خواب میباشند. بنابراین محرومیت از خواب و کمبود خواب اثرات مخرب و نامطلوبی بجای می گذارد مانند:
۱- سیستم ایمنی بدن شما ضعیف و نا کارآمد میشود.
۲- ناتوانی در تمرکز کردن. قدرت تمرکز شما با میزان خواب شما ارتباط مستقیم دارد.
۳- چرت زدن در طی روز.
۴- احساس تحریک پذیری، افسردگی، اضطراب، بد خلقی و خستگی در طی روز.
۵- اشکال در بلند شدن از خواب.
۶-کاهش توان یادگیری و حافظه.کاهش کارایی ذهنی.کاهش هوشیاری.
۷-افزایش خشونت طلبی.
چند مطلب جالب درباره خواب:
۱- انسان یک سوم عمر خود را در خواب سپری میکند.
۲- انسان قادر است سالانه ۱۸۲۵ رویا ببیند.
۳- میزان خواب در حیوانات مختلف: خفاشها و کوالاها ۲۰ ساعت در روز-گربه ها ۱۲ ساعت-سگها، خرگوشها و اردکها ۱۰ ساعت-گاوها و گوسفندها ۴ ساعت-میمونها و اسبها ۳ ساعت و زرافه ها تنها ۲ ساعت در شبانه روز می خوابند.
اما انسانها به چه میزان خواب در طی شبانه روز نیاز دارند؟
سن عامل تعیین کننده نیاز به خواب در انسان است:
۱- نوزادان تازه متولد شده: ۱۸-۱۶ ساعت (بیشتر در طی روز تا شب)
۲- نوزادان زیر یک سال: ۱۶-۱۴ ساعت و حداقل ۲ بار چرت در طی روز.
۳- کودکان ۳-۲ سال: ۱۲-۱۰ ساعت در شب و ۲-۱ ساعت در روز.
۴-کو دکان ۵-۴ سال:۱۲- ۱۰ ساعت در شبانه روز.
۵- کودکان ۱۲-۷ سال: ۱۰/۵ ساعت در شبانه روز.
۶- نوجوانان: ۹/۵-۸ ساعت در شبانه روز.
۷- بزرگسالان: ۸/۵-۷ ساعت در شبانه روز.
۸- سالمندان: ۶/۵ ساعت در شب و یک ساعت در روز.
* زنان باردار به خواب بیشتری نیاز دارند.
تکنیکهای ریلکسیشن و یا تن آرامی (آرام سازی) میتواند به شما کمک کند تا راحت تر بخواب روید:
۱- آرام سازی پیشرونده: در این روش تمام اجزای بدن را از سمت پایین به سمت سر یکی پس از دیگری شل و ریلکس میکنیم. از انگشتان پای خود شروع کنید. انگشتان پای خود را احساس کنید. وزن آنها را حس کنید.
هر گونه تنش و انقباض را از روی انگشتان پای خود بردارید. آگاهانه آنها را شل و ریلکس کرده و آرام سازید. به خود تلقین کنید که آنقدر انگشتان پاهایتان سنگین هستند که دارند به سمت پایین و تشک تخت خوابتان فرو میروند. همین مراحل را به ترتیب برای زانوها، رانها، شکم، قفسه سینه، باسن، دستها، بازوها، کتفها، گردن، سر، دهان و فک، چشمها، صورت و گونه ها تکرار کنید تا هنگامی که تمام بدنتان یکپارچه ریلکس و آرام شود. در طول این آرام سازی تنفس شما بایستی عمیق و آرام صورت گیرد.
چشمها نیز در این تکنیک اهمیت ویژه ای دارند در چشمان خود گرما را حس کرده و اینگونه به خود القاء کنید که پلکهایتان خیلی سنگین شده و شما قادر به گشودن آنها نیستید. (در این روش همچنین میتوانید ابتدا عضلات هر قسمت از بدن را منقبض کرده و سپس آنها را شل کنید تا ریلکس شدن آنها را بهتر حس کنید)
۲- آگاهانه نفس بکشید: تنفس شما می بایست شکمی و عمیق باشد.
۳- کشش انگشتان پا: ابتدا به پشت دراز بکشید و چشمان خود را ببندید.
انگشتان پای خود را حس کنید. اکنون هر ۱۰ انگشت پای خود را به سمت صورت خود بکشید و تا ۱۰ به آهستگی بشمارید. سپس انگشتان پای خود را کاملا ریلکس و شل کنید و مجددا تا ۱۰ بشمارید.۱۰ بار این چرخه را تکرار کنید.
۴- تصویر سازی ذهنی (تجسم) هدایت شده: در این روش چشمان خود را ببندید و به پشت دراز بکشید. اکنون خود را در مکانی آرام بخش و دلپذیری تجسم کنید. این مکان هر جایی میتواند باشد مانند ساحل دریا تجسم کنید آنجا حضور دارید. پیرامون خود را ببینید و حس کنید. به صداهای آرام بخش محیط اطراف خود گوش دهید(صدای پرندگان و یا موج دریا)، رایحه گلها را حس کنید و گرمای آفتاب را روی پوست خود احساس کنید. برخی نیز تصویر سازی ذهنی از موقعیتهای کسل کننده را ترجیح میدهند. مانند تجسم همکار، استاد و یا سخنران کسل کننده.
۵- به روی پشت خود دراز بکشید و چشمان خود را ببندید. با انگشتان دست بروی زبانه گوش فشار آورده و کانال گوشهای خود را مسدود کنید. در این لحظه شما صدای زیر و و خروشانی را خواهید شنید که طبیعی است. ۱۰ دقیقه به این صدا گوش کنید و سپس فعالانه ریلکس شوید و بخوابید.