آیا در قبر هم عذاب هست؟ این عذاب چگونه است و برای چه کسانی است؟
سخن گفتن درباره عالم پس از مرگ فقط از جانب خداوند و اولیای او جایز است که به همه عالمها احاطه دارند و از حقیقت آنها و آنچه در آنها میگذرد، خبر قطعی و یقینی دارند. عقل انسانها نسبت به عالمهای پس از مرگ هیچ احاطهای ندارد و نمیتواند جزئیات و حوادث آنجا را اثبات یا انکار کند. البته عقل لزوم معاد و جهان آخرت و اصل باداش و کیفر را ثابت میکند اما سخن گفتن در جزئیات برزخ و معاد و بهشت و دوزخ و غیر آن از حوزه درک و توان عقل خارج است. اینکه آیا در قبر هم عذاب خواهد بود، آیا در قبر سۆال خواهد شد و سۆال کنندگان چه نام دارند، مطالبی است که برای اطلاع پیدا کردن از آنها جز زانو زدن به محضر قرآن و عترت راهی نداریم و نمیتوانیم خود آنها را قبول کنیم یا ردّ نماییم.
قرآن شریف صراحت دارد که پس از مرگ تا قیامت عالَمی است به نام برزخ یا عالَم قبر که چون این عالَم بین دنیا و قیامت کبری است.
برزخ یعنی حد فاصل نام دارد.علاوه بر آن قرآن صراحت دارد که در عالم برزخ عذاب و پاداش وجود دارد، یعنی کافران و ستمگران عذاب میچشند و مۆمنان و صالحان از نعمتهای خداوند برخوردارند، گرچه کمال عذاب و ثواب در قیامت است. قرآن در مورد فرعونیان میفرماید: «فرعونیان صبح و شام بر آتش عرضه میشوند [و از حرارت آن رنج میکشند] و چون روز قیامت برپا شود، خطاب آید که فرعونیان را به سختترین عذاب وارد کنید».
صبح و شام مربوط به برزخ است که پیرو دنیا میباشد. بنابر آیه فوق فرعونیان در برزخ بر آتش عرضه میشود و با مشاهده آن و چشیدن حرارت و شنیدن زفیر آن عذاب میگردند و در قیامت آنان را در آتش وارد میسازند.
آیات پاداش شهیدان نیز که حکایت از بهرهمند بودن آنان از نعمتها پس از شهادت است، مربوط به برزخ میباشد.
امام سجاد(علیه السلام) فرمود: «قبر باغی از باغهای بهشت یا حفرهای از حفرههای جهنم است».
پس عذاب قبر برای گناهکاران، و بهرهمندی از نعمت و آسایش برای صالحان قطعی و یقینی است. مسئله دیگر سۆال و جواب در قبر است که آن نیز اجمالاً قطعی و یقینی است و بنابر روایتی منکر سۆال قبر، شیعه نیست.
بنابر روایات دو فرشته به نام «منکر و نکیر» وظیفه سۆال کردن از بندگان را عهدهدار میباشند. این دو ملک از مسائل اساسی سۆال مینمایند. پرسش از پروردگار، پیامبر، دین، کتاب، امام، این که عمرش را چگونه صرف کرده، اموالش چگونه به دست آمده و چگونه صرف کرده است. البته بنابر بعضی روایات سۆال قبر مربوط به مۆمنان خالص و کافران خالص است
احتمالاً منظور روایات این است که این دو گروه فقط در برزخ سۆال و جواب دارند و در قیامت دیگر حساب و سۆال ندارد و مۆمنان خالص مستقیم و بدون حساب به بهشت و کافران خالص مستقیم و بدون حساب به جهنم وارد میشوند. اما سۆال و جواب انسانهای عادی به قیامت مربوط میشود. شاید از آنان فقط از همان اصول دین سۆال شود، نه آنچه مربوط به عمر و احوال میشود.
دعای تلقین میّت که از دستورهای امامان علیهم السلام است و هنگام دفن مرده مسلمان بر بالای قبر او و خطاب به وی خوانده میشود، به روشنی به سۆال دو فرشته مقرّب صراحت دارد. بنابر این مطابق روایات به عذاب قبر و سۆال نکیر و منکر اعتقاد داریم.