درباره آسم Asthma چه میدانید؟

 آسم  Asthma  از جمله بيماري‌هاي شايع غيرواگير است كه براي تمام سنين از شيرخوارگي تا دوران كهولت مشكلات زيادي را فراهم مي‌آورد و ايراني‌ها نيز از اين امر مستنثي نيستند.

 آسم از طريق آموزش‌هاي ساده قابل كنترل است و با به كار گرفتن راهكارهاي ساده مي‌توان از رنج اين بيماران كاست و در نهايت كشور را از صرف هزينه‌هاي هنگفت در زمينه بروز حملات آسم، غيبت مبتلايان از كار و فعاليت‌هاي اجتماعي رهايي داد.
  جهت نيل به اين هدف از سال 1378 حوزه مركز مديريت بيماري‌هاي وزارت بهداشت با همكاري انجمن آسم و آلرژي ايران مبادرت به تشكيل كميته كشوري آسم و آلرژي كرده است و از اولين فعاليت‌هاي اين كميته تهيه مطالب آموزشي بوده است.

مطالب زير به نقل از اين کميته است:

آسم چيست؟‌

آسم بيماري جدي و مزمن ريه است كه غالبا با التهاب مجاري هوايي همراه بوده و ممكن است سبب مشكلات تنفسي شود. مزمن به اين معنا است كه بيماري هميشه وجود دارد حتي زماني كه بيمار احساس ناخوشي ندارد در صورت تحريك مجاري هوايي در فرد مبتلا به آسم، علائم خس خس، سرفه، تنگي نفس و فشردگي قفسه سينه ظاهر مي‌شود و تنفس طبيعي و راحت براي بيمار دشوار مي‌شود.

آسم مسئله‌اي مهم در امر بهداشت و سلامت عمومي است. بيش از 150 ميليون نفر در جهان، از جمله تعداد قابل توجهي در ايران به اين بيماري مبتلا هستند به طوري كه اين بيماري تحميل هزينه زياد، كاهش كارآيي و فعاليت مفيد و عدم توانايي ادامه زندگي طبيعي بيماران در خانواده‌هايشان را سبب مي‌شوند.

شيوع بيماري آسم به ويژه در كودكان و شهرهاي در حال توسعه رو به افزايش است. برخي عوامل موثر در بروز اين مشكلات عبارتند از كاهش تهويه در خانه‌هاي جديد، تماس با مواد حساست زا (آلرژن‌ها) در محيط‌هاي بسته (مانند پشم قالي و حيوانات خانگي بويژه گربه)، دود سيگار، عفونت‌هاي ويروسي، آلودگي هوا، محرك‌هاي شيميايي، استفاده از مواد مصنوعي (رنگ‌ها، طعم‌ها دهنده‌ها و اسانس‌ها) در غذاها و افزايش فشارهاي رواني در زندگي روزمره.

آسم چگونه بر جامعه تاثير مي‌گذارد؟

جامعه ما ممكن است هزينه زيادي براي آسم كنترل نشده بپردازد. افراد و خانواده‌ها ممكن است مخارج غير ضروري و زيادي همراه با وقت و انرژي براي مراقبت‌هاي اورژانس و يا بستري بيماران صرف كنند. زماني كه افراد مبتلا، بيماري‌شان را كنترل كنند ‌تمام جامعه از كاهش اين هزينه و افزايش كارايي سود مي‌برند. تقريبا پنج درصد از تمام مردم جهان به آسم مبتلا هستند و اگر جامعه‌اي در حال توسعه شهري است، اين نسبت ممكن است بيشتر هم باشد.

اطلاعات موجود درباره علل به وجود آمدن آسم و نيز روش‌هاي جديد پيشگيري از حملات آسم و درمان طولاني مدت آن، موجب مي‌شود كه با ديد تازه‌اي به اين بيماري نگاه كنيم.

بيمار مبتلا به آسم دچار التهاب مزمن در مجاري هوايي است. اين مسئله سبب بروز علائم حمله آسم يعني سرفه، خس خس، تنگي نفس،‌عدم تحمل ورزش و احساس فشردگي قفسه سينه مي‌شود. علائم آسم عود كننده هستند و ممكن است از چند دقيقه تا چند روز طول بكشند. حملات آسم ممكن است خفيف يا شديد و گاه كشنده باشند. مراقبت‌هاي پزشكي غالبا براي حملات شديد لازم است.

افراد در معرض خطر

آسم اغلب در خانواده‌هايي با سابقه مثبت فاميلي بروز مي‌كند. اين بيماري مي‌تواند در هر سني بروز كند. آسم يك بيماري مسري نيست. بسياري از ورزشكاران المپيك و افراد مشهور، مبتلا به اين بيماري هستند. بنابراين افراد مي‌توانند همزمان با ابتلا به آسم زندگي موفقي داشته باشند.

علت دقيق و اصلي ابتلا به آسم هنوز نامشخص است؛ اما آنچه تاكنون روشن شده، نشان مي‌دهد كه برخي از افراد، بويژه شيرخواران كه سابقه مثبت آلرژي (حساسيت) در خانواده دارند، زماني كه در معرض دود سيگار، گرده گياهان و قارچ‌ها يا ساير عوامل حساسيت‌زا (مانند حيوانات خانگي، هيره‌ها و سوسك‌ها) قرار مي‌گيرند، شانس بيشتري براي ابتلا به آسم پيدا مي‌كنند. برخي از كارگران نيز پس از تماس با محرك‌هاي شيميايي استنشاقي دچار آسم مي‌شوند.

حملات آسم قابل پيشگيري است؛ اما براي آنكه ثابت شود آيا خود بيماري نيز به طور ريشه‌اي قابل پيشگيري است يا خير، مطالعات بيشتري بايد صورت گيرد. البته جلوگيري از تماس با عوامل حساسيت‌زاي محيطي و محرك‌ها به پيشگيري از بروز آسم كمك مي‌كند.

تاكنون راه حلي براي ريشه كن كردن آسم شناسايي نشده است؛ اما اين بيماري را مي‌توان به شكلي درمان و كنترل كرد كه علائم و حملات آن پيشگيري شوند. زندگي با آسم در اغلب موارد بدون دردسر است.

اغلب كودكان مبتلا به اين بيماري با افزايش سن علائم كمتري خواهند داشت؛ اگرچه در برخي از آنها ممكن است شدت علائم ثابت بماند و يا حتي بيشتر شود اما پيش بيني اين امر به طور قطعي ممكن نيست. آسم يك بيماري درازمدت است كه البته مي‌تواند قابل كنترل باشد.

نحوه ي کنترل آسم

آسم يك بيماري مزمن است، معمولا بيمار نياز به مراقبت پزشكي پيوسته و منظم دارد. بيماران مبتلا به آسم متوسط تا شديد مي‌توانند با استفاده از داروهاي طويل الاثر كه توسط پزشك توصيه مي‌شود به طور روزانه التهاب مجاري هوايي خود را كنترل كنند و به اين وسيله علائم و حملات بيماري را پيشگيري كنند. در صورت ظهور علائم، داروهاي سريع‌الاثر (مانند داروهاي استنشاقي) براي تسكين آنها به كار مي‌رود.

هر بيمار مبتلا به آسم بايد پزشكي مطلع و آگاه در زمينه بيماري آسم را به عنوان طبيب معالج و مشاور درازمدت خود انتخاب كند. پزشك و بيمار با كمك هم برنامه مشخصي براي مصرف داروها، اجتناب از عوامل آغازگر حمله آسم و مراحل درمان در صورت وقوع حمله را طراحي و اجرا خواهند كرد. پيگيري اين برنامه و تعديل و تغيير آن هنگام لزوم، ممكن است برنامه‌اي براي تمام عمر باشد.

داروها تنها راه كنترل آسم نيستند. اجتناب از عوامل محرك و مزاحمي كه سبب التهاب مجاري هوايي و بدتر شدن بيماري آسم مي‌شوند، نيز بسيار مهم است. اين عوامل آغازگر آسم ناميده مي‌شوند. هر بيمار بايد راه اجتناب از عوامل آغازگر بيماري خود را بداند و به آن عمل كند.

روش‌هاي متعددي وجود دارد كه والدين مي‌توانند از طريق آنها از شدت بيماري كودك خود كم كنند. فرد مي‌تواند با شناخت و اجتناب از تماس كودك خود با عوامل آغازگر علائم آسم از شروع حمله پيشگيري كند و در اين رابطه از پزشك خود بخواهد تا در شناسايي و راه‌هاي پيشگيري از تماس عوامل محرك و مزاحم به وي كمك كند.

عوامل آغازگر حملات آسم و راه‌هاي اجتناب از آنها

– عوامل حساسيت زاي حيوانات؛ حيوانات دست آموز از خانه خارج شوند و از به كار بردن بالش يا تشك حاوي پر، پشم و كرك اجتناب شود.
– هيره موجود در گرد و خاك خانه‌ها؛ هيره‌ها بند پاياني ميكروسكوپي هستند (به اندازه طولي حدود 1/0 ميلي متر) كه معمولا با چشم غيرمسلح مشاهده نمي‌شوند. به اين منظور لازم است بالش‌ها و تشك‌ها را در پوشش‌هايي غيرقابل نفوذ (به عنوان مثال پلاستيكي) پيچيده شوند. تمام ملحفه‌ها هفته‌اي يك بار در آب داغ (55 درجه سانتي گراد) شسته شوند. رطوبت خانه‌ و محيط‌هاي بسته كاهش يافته و در حد كمتر از 50 درصد باشد. در صورت امكان از قالي به عنوان كف پوش استفاده نشود.

– گرده‌ها و قارچ‌هاي هوازي؛ در فصول گرده افشاني پنجره‌ها بسته باشند. از منابع تكثير قارچ مانند برگ‌هاي خيس و مواد زائد باغچه اجتناب شود. در صورت امكان از دستگاه تهويه استفاده شود.

– دود سيگار؛ دود سيگار كه حاوي صدها ماده مختلف شيميايي و سمي است، يكي از مهم‌ترين عوامل محرك و آغازگر حملات آسم به شمار مي‌رود. بنابراين توصيه مي‌شود در صورت ابتلا به آسم به هيچ وجه سيگار مصرف نشود. اجازه سيگار كشيدن در خانه به هيچ كس داده نشود.

– تغذيه كودكان و مواد حساسيت زاي غذايي؛ تغذيه انحصاري شيرخواران با شير مادر تا سن شش ماهگي، يكي از مهم‌ترين راه‌هاي پيشگيري از وقوع آسم و ساير حساسيت‌ها در كودكاني است كه سابقه چنين بيماري‌هايي را در خانواده خود دارند. رعايت توصيه‌هاي پزشكي و بهداشتي در زمينه تغذيه شيرخوار و عدم استفاده از مواد حساسيت‌زا (مانند سفيده تخم مرغ، ماهي، شير گاو، فراورده‌هاي گندم، سويا، آجيل، مركبات و …) در ابتداي شروع تغذيه كمكي شيرخوار به پيشگيري از وقوع آسم كمك شاياني مي‌كند.

اهميت آسم در دوران بارداري چيست؟

علائم بيماري آسم در زنان باردار ممكن است تشديد شود. بيشترين زمان محتمل براي تشديد علائم آسم در زمان بارداري مربوط به هفته‌هاي آخر اين دوران است. نبايد فراموش كرد كه در صورت عدم كنترل مناسب بيماري، سلامتي جنين و مادر هر دو در معرض تهديد قرار مي‌گيرد. بنابراين توصيه مي‌شود:

– مادر باردار در صورت وجود سابقه آسم، اين موضوع را با پزشك، ماما يا پرستار خود در ميان بگذارد.
– در دوران بارداري معاينات مكرر دوره‌اي داشته باشد تا از سلامت خود و جنين مطمئن شود.
– در مورد ادامه مصرف داروهاي قبلي با پزشك خود مشورت كند.
– در دوران بارداري در صورت تجويز داروهاي ضد آسم توسط پزشك معالج، آنها را با برنامه درماني توصيه شده مصرف كند. مصرف اغلب داروهاي درمان آسم، در دوران بارداري بدون خطر و مجاز است.
افرادي كه برنامه درماني آسم را دنبال مي‌كنند، مي‌توانند زندگي فعال، با نشاط و بدون علائم آزار دهنده آسم داشته باشند. بنابراين درمان آسم سبب كاهش خسارات اقتصادي، ‌اجتماعي و خانوادگي ناشي از آن مي‌شود.
با درمان مناسب اغلب بيماران مبتلا به آسم قادر خواهند بود:
– فعاليت طبيعي، ‌بدون ايجاد علائم آسم داشته باشند.
– خواب طبيعي و بدون علائم آسم شب هنگام داشته باشند.
– از حملات آسم پيشگيري كنند.
– عدد ثبت شده اوليه توسط نفس سنج (پيك فلومتر) را به سطح بالاتري افزايش دهند.

آيا درمان‌هاي مناسب و جديد آسم در جامعه ما قابل دسترس است؟

داروهاي موثر و متنوعي در زمينه آسم وجود دارند كه با نظر پزشك و بر اساس نوع و شدت بيماري انتخاب مي‌شوند. برخي از داروهاي جديد گران هستند، اما در مقابل به دليل تاثير خوب آنها، سبب پيشگيري از بستري بيمار در بيمارستان كه هزينه بيشتري دارد، مي‌شوند.

از آنجا كه برنامه‌هاي پيشگيري و درمان سبب صرفه جويي در هزينه‌هاي درمان ديررس مي‌شوند، به سود مبتلايان اين بيماري است كه تاخيري در پيگيري و اجراي آنها نداشته باشند.

از آنجا كه بيماري آسم به همه گروه‌هاي سني و شغلي جامعه مربوط مي‌شود بنابراين اقدام براي شناسايي و حل مشكلات ناشي از آن نياز به كمك همه افراد جامعه دارد و ضروري است كه پزشكان، پرستاران، معلمان، بهورزان و بيماران با همكاري يكديگر برنامه پيشگيري و درمان آسم را اجرا كنند.

تنگي نفس، سرفه و خس خس از علائم باليني شايع در آسم است. همچنين كاهش در عدد ثبت شده توسط نفس سنج بيمار، وخامت پيش رونده سرفه، خس خس، تنگي نفس و يا احساس فشردگي قفسه سينه
هرگونه سختي در نفس كشيدن از علائم هشدار دهنده وقوع حمله آسم است.

نفس سنج يا دستگاه پيك فلومتر وسيله‌اي مدرج است كه بيمار براي سنجش وضعيت تنفسي خود و پس از آموزش توسط پزشك معالج به طور روزانه از آن استفاده مي‌كند و عدد مربوط به فشار بازدم خود را در برگه‌اي ثبت مي‌كند. اندازه‌گيري و ثبت روزانه فشار هواي بازدم توسط اين دستگاه كمك به كنترل بهتر بيماري آسم و پيشگيري از وقوع حملات شديد و بستري بيمار در بيمارستان مي‌كند.

بايد گفت كه آسم بيماري غيرواگير است. بيمار مبتلا به آسم در شرايط كنترل بيماري منعي براي انجام ورزش ندارد. داروهاي ضد آسم اعتياد آور نيستند و عمل به توصيه پزشك معالج و استفاده از وسايل و داروهاي تجويز شده براي موفقيت درمان ضروري است. استفاده از داروهاي ضد سرفه براي بيماران مبتلا به آسم مضر است و اصرار بيمار در تجويز مصرف آنها صحيح نيست.

چه داروهايي براي درمان آسم استفاده مي‌شوند؟

دو نوع دارو براي درمان آسم استفاده مي‌شوند؛ داروهاي گشاد كننده برونش، داروهايي هستند كه عضلات منقبض شده مجاري هوايي را شل مي‌كنند و از اين راه سبب كاهش و يا رفع علائم آسم به ويژه در موقع حمله حاد مي‌شوند. داروهاي ضد التهابي، داروهايي هستند كه سبب كاهش تورم و التهاب مجاري هوايي مي‌شوند و از اين راه علائم آسم را كاهش مي‌دهند. اين داروها نقش مهمي در پيشگيري از بروز علائم و حملات آسم دارند.

بيماري آسم ميان بيماران، تفاوت‌هاي مهم و قابل توجهي دارد. عوامل آغازگر و تشديد كننده در هر بيمار ممكن است متفاوت باشد. بنابراين تشخيص نوع و شدت آسم در يك بيمار و انتخاب داروي مناسب به بررسي و معاينه دقيق توسط پزشك معالج نياز دارد. برنامه درماني و داروهاي مناسب توسط پزشك تعيين مي‌شود و تنها با رعايت دستورات توصيه شده پزشك مي‌توان انتظار كنترل بيماري و رفع علائم را داشت.

آيا داروهاي آسم بدون عارضه هستند؟

معمولا داروهاي تجويز شده براي آسم به شرط مصرف مناسب و به جا، فاقد عارضه قابل توجه هستند. برخي از مردم نگران اعتياد و وابستگي‌ به داروهاي آسم هستند كه چنين باوري درست و علمي نيست.

براي پيشگيري از وقوع عوارض احتمالي، لازم است داروها را همان طور كه پزشك تجويز كرده، مصرف شود و در صورت بروز هرگونه عارضه و يا مشكلي، پزشك معالج باخبر شود.

همچنين بيمار نبايد به هيچ وجه داروي مصرفي را با نظر خود افزايش يا كاهش دهد و هرگز بدون توصيه پزشك داروهاي خود را قطع نكند.