از حادثه جنجالی مهاباد تا توهین به مردم تبریز (عکس)

مروری بر حادثه جنجالی مهاباد تا توهین به مردم تبریز

 

در هفته های گذشته از یکسو بازار داغ شایعه در شبکه های مجازی در باب حادثه مهاباد اذهان جامعه ایرانی را مشوش کرد و از سوی دیگر شایعه قهرمانی تیم فوتبال تراکتورسازی تبریز نیز نه تنها شایعاتی مبنی بر اینکه این اقدام سازماندهی شده بوده است را ایجاد کرد بلکه بی اعتمادی و سرخوردگی هواداران این تیم پرطرفدار را به دنبال داشت.

گزارش های رسمی منتشرشده نشان می دهد که بیست و پنجم اردیبهشت ماه امسال در حالی که 80 دقیقه از بازی دو تیم تراکتورسازی و نفت تهران با نتیجه 3 بر 3 می گذشت، به سرمربی تراکتورسازی گفته شد که بازی در اصفهان نیز با نتیجه تساوی 2 بر 2 سپاهان و سایپا در جریان است. این خبر نادرست سبب شد تا سرمربی این تیم استراتژی حفظ نتیجه بازی را پیاده کند اما پس از به پایان رسیدن این بازی در حالی که اینترنت ورزشگاه قطع شده بود، خبر رسید که در اصفهان، سپاهان 2-0 جلو بوده و بازی با همین نتیجه به پایان رسیده است.

این در حالی بود که نزدیک به 80 هزار تماشاگر تبریزی برای قهرمانی تیم محبوب خود ابراز شادی و خوشحالی می کردند. اما شادی هوادارانی که به دلیل قطعی اینترنت، از واقعیت ماجرا باخبر نبودند، دیری نپایید. بسیاری از آن ها به محض اطلاع از نایب قهرمانی تراکتورسازی به زمین چمن هجوم بردند تا اعتراض خود را نشان دهند. به تازگی مسعود پزشکیان نماینده تبریز اعلام کرده است که هوادارن این تیم فوتبال حتما در حین سفر رییس جمهور به آذربایجان شرقی از او درخواست هایی در این باره خواهندداشت.

 

 

 

دوازده روز پیش از این واقعه، در بیستم اردیبهشت ماه امسال هنوز ساعتی از سقوط دختر جوان مهابادی از بالکن هتل تارا نگذشته بود که فیلم این حادثه در شبکه های مجازی منتشر شد. فیلمی که در کمتر از یک روز میلیون ها بار بازنشر داده شد و حرف و حدیث های فراوانی را به دنبال داشت؛ حرف و حدیث هایی که شائبه توطئه برای تعرض جنسی به دختری جوان و خودکشی او برای رهایی از این امر را قوت بخشید. در روزگاری که در هر ثانیه خبری می میرد و خبر تازه ای منتشر می شود، انتظار برای جامعه ایرانی و بویژه مردم مهاباد آنقدر طولانی شد که بازار شایعه را داغ تر کرد. آنقدر داغ که شایعات به عنوان تنها منبع اطلاع رسانی شناخته شده و احساسات عمومی را جریحه دار کرد.

حتی شایعه شده که عده ای می خواهند روی این حادثه سرپوش بگذارند؛ امری که سرانجام به تجمع بسیاری از جوانان مهابادی در برابر هتل تارا و به آتش کشیدن این هتل منجر شد و ناامنی و هرج و مرج ایجاد کرد. تنها 4 روز پس از این حادثه بود که اولین اظهارنظر رسمی در شهرستان مهاباد در این باره اعلام شد. حال آنکه پس از گذشت روزها از این حادثه اکنون هژار عباسی وکیل خانواده فریناز خسروانی (دختر فوت شده) حتی انتشار فیلم مزبور در فضای مجازی را عملی غیراخلاقی توصیف کرده و از طرح دعوا علیه منتشرکنندگان این فیلم خبر داده است.

 

 

 

 

کارشناسان می گویند وقتی رسانه های رسمی کشور از سرعت عمل در انعکاس اخبار و تحلیل های خبری برخوردار نیستند، نه تنها امنیت روانی جامعه به واسطه شایعات به خطر می افتد بلکه خسارات اجتماعی، اقتصادی و سیاسی نیز جامعه را نشانه می رود. آنها معتقدند هرچند جعفر کتانی فرماندار مهاباد از احداث بزرگترین مجتمع تجاری، تفریحی و فرهنگی شمال غرب کشور در مهاباد خبر داده است اما به آتش کشیده شدن مطرح ترین هتل مهاباد به طور مستقیم بر صنعت گردشگری و جذب گردشگر تاثیرگذار خواهدبود.

یکی می گفت متجاوز «مامور امنیتی» بوده است. خبری که هشت روز بعد توسط عبدالرضا رحمانی فضلی وزیر کشور تکذیب شد. دیگری می گفت «مالک هتل» در این کار دست داشته است. امری که مسئولان محلی چند روز پس از حادثه در پاسخ به خبرنگاران، آن را تایید نکرده و اعلام کردند موضوع در دست بررسی است.

در کنار همه این خبرها که در فیس بوک، وایبر و واتس آپ منتشر شده بود، همسایه و دوستان و فامیل هم هرکدام  چیزی می گفتند اما از این حادثه نه لا به لای اخبار در تلویزیون محلی خبری پخش شد و نه صبح روز بعد در مطبوعات استانی! مهدخت. س دانشجوی 23 ساله مهابادی می گوید که «آن روز با خودم فکر می کردم مگر می شود یک دختر در روز روشن در برابر چشم های مردم و دوربین تلفن های همراه از بالکن هتل سقوط کند و هیچ یک از مسئولان هیچ اظهارنظری نکنند؟»

 

محمد.ا که در مهاباد مغازه دارد نیز می گوید: «آن روز همه از این دختر حرف می زدند شب نشستیم پای ماهواره. شبکه های کردی فیلم را نشان دادند و گفتند که مامور امنیتی می خواسته به این دختر بیگناه تجاوز کند که او خودش را پرتاب کرده. بنویسید همه بخوانند که زنان ما چقدر شریف هستند.»

دکتر عالیه شکربیگی، استادیار و عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی در این باره می گوید: «بستری که شایعه سازی  در آن رواج پیدا می کند جامعه ای است که سرمایه اجتماعی در آن پایین باشد. یعنی ارتباط میان مردم و ساختار دوسویه نباشد. بنابراین وقتی اتفاقی می افتد، شایعه سازی رشد می کند و مردم براساس ذهنیت های خود مباحثی را مطرح می کنند.»

به گفته او «شایعه سازی برخاسته از تقابل ساختار و عاملیت است. یعنی زمانی به آن دامن زده می شود که ساختار عاملیت را قبول ندارد و عاملیت ساختار را. بنابراین عاملیت خوداقدام می کند که آسیب های فراوانی هم به دنبال دارد. آسیب هایی که هم ساختار را متاثر می کند و هم عاملیت را.»

شکربیگی می گوید: «در چنین جوامعی مشارکت بین ساختار و عاملیت به پایین ترین سطح خود نزول پیدا می کند. مثلا در مواردی که ساختار تقاضایی از مردم جامعه داشته باشد، پاسخ مناسبی دریافت نمی کند و مشارکت رسمی مردم کاهش پیدا می کند و البته این شامل مشارکت غیررسمی مثل حضور در انجمن های خیریه و ان جی اوها نمی شود. بی اعتمادی، همدلی را پایین می آورد و همدلی، انسجام اجتماعی را. در نتیجه نظم و انظباط اجتماعی در جامعه تبدیل می شود و در درازمدت شاهد از هم گسیختگی فرهنگی خواهیم بود.

 

همین امر بستر جامعه را برای آنومیک شدن آماده می کند. در چنین جامعه ای نظام شخصیتی مورد تعدیل قرار می گیرد یعنی کرامت انسانی نادیده گرفته می شود. شورش های اجتماعی که پدید می آید نه تنها به ساختار هزینه تحمیل می کند بلکه عاملیت هم ضربه می خورد چون اسیر بازی های دستگاه های رسانه ای غرب می شود. تاثیر رسانه های غربی هم ناامنی روانی، اخلاقی و آسیب های اقتصادی و سیاسی است.»

شکربیگی تاکید می کند که «بی اعتمادی در یک جامعه دارای بستر تاریخی است و مربوط به حال حاضر نیست و به کوتاه مدت مربوط نمی شود.»

به گفته این جامعه شناس این امر در منطقه ای که این اتفاق در آن رخ داده، صادق است. او می گوید: «اگر بررسی کنید خواهید دید که در زمان حکومت پهلوی و پیش از آن نیز مردم این منطقه نسبت به حکومت مرکزی بی اعتماد بوده اند؛ همین امر سبب ایجاد همدلی در جامعه شده و همدلی انسجام اجتماعی را تقویت کرده و درنتیجه انسجامی بین مردم وجود دارد و اگر واقعه ای در شهر به وقوع بپیوندد که وجدان جمعی جامعه را تحت الشعاع قرار دهد آن ها وارد میدان می شوند. این ناشی از کاهش سرمایه اجتماعی در جامعه است.»

شکربیگی این امر را به کل جامعه ایرانی تعمیم می دهد. او می گوید: «تحلیل های فراوانی از طرف جامعه شناسان ارائه شده که همگی نشان می دهد جامعه امروز ایران دچار آنومی و از هم گسیختگی در ارزش ها و هنجارها شده است. در چنین شرایطی اگر مدیریت اطلاع رسانی در حادثه های حساسیت زا انجام نشود به معنای بی اعتنایی ساختار به این موضوع تعبیر می شود.»

این استاد دانشگاه معتقد است: «معمولا شاهد این هستیم که ساختار در برابر هر رویداد اجتماعی سکوت می کند چون این نگرش وجود دارد که اولا باید موضوع به طور کامل بررسی شود و دوما تا بررسی انجام نشده، اگر مردم در جریان قرار بگیرند، امنیت روانی جامعه به خطر می افتد. اما معمولا در برابر فشار از سطوح پایین جامعه و در برابر کنشگری حوزه اجتماعی و جامعه ای که رویداد در آن رخ می دهد، پیش از انجام بررسی های لازم اطلاع رسانی بموقع نیز بر جامعه ایجاد شده است. مثلا در حادثه مهاباد توجه کنید که اطلاع رسانی شد اما این اطلاع رسانی بعد از آن انجام گرفت که شایعات در شبکه های اجتماعی منتشر شد و حتی هتل به آتش کشیده شد.»

 

شکربیگی به نکته دیگری اشاره می کند: «نوع تعاملات ما در جامعه ایرانی از گذشته تاکنون بیشتر برگرفته از ادبیات شفاهی بوده است تا کتبی. بیشتر از آنکه مطبوعات که منبع خبر به صورت نوشتاری هستند بر مردم تاثیرگذار باشند، خبری که دهان به دهان می چرخد رواج پیدا کرده کرده و هرکسی چیزی نقلی می کند.»

او با تاکید بر حادثه مهاباد می گوید: «وجدان جمعی را نیز نباید نادیده گرفت. وجدان جمعی نسبت به تجاوز به یک زن بسیار حساس است. هم زن در فرهنگ ایران از نوعی قداست برخوردار است و هم تجاوز از قبیح ترین اعمال است همین به شایعه سازی ها دامن زده است.»

سرعت عمل مهم ترین رکن است

هرچند گفته می شود که تلاش صدا و سیما و بسیاری از رسانه های رسمی کشور برمبنای شفاف سازی در اسرع وقت انجام می شود اما به نظر می رسد این امر نیاز جامعه ایرانی را پاسخ نگفته است.

منوچهر ثابتی، دکترای جامعه شناسی، پژوهشگر و استاد دانشگاه در این باره می گوید: «محیط اجتماعی امروزی، «جامعه اطلاعاتی» است. مردم روزمره در زندگی اجتماعی خود آنچنان با اخبار ارتباط دارند که امکان ادامه زندگی در این محیط بدون اخبار نیست. بنابراین دولت ها ناگزیر از ایجاد کانال های رسمی و دارای مجوز برای خبررسانی هستند. برای هر یک از این منابع توزیع خبر اهداف خاصی وجود دارد و اخبار به همراه بار معنایی که مطلوب رسانه مورد نظر است، منتشر می شود.»

 

او با اشاره به اتفاقاتی که رخ داده و عدم اطلاع رسانی شفاف و به موقع هزینه هایی را به جامعه تحمیل کرده است، می گوید: «چاره این است که در هر جامعه و هرکشوری حاکمیت بر رسانه های موجود سرمایه گذاری کرده و اخبار را به طرز صحیح به مردم برساند و به مردم نیز این اعتماد را بدهد که منابع توزیع اخبار، معتبر هستند. در غیراینصورت هر دو سوی جامعه خسارت می بیند.»

این استاد دانشگاه می گوید: «در امر خبررسانی سرعت عمل بسیار مهم است. بنابراین رسانه های رسمی اگر سرعت عمل داشته باشند و بتوانند این اطمینان را به مردم بدهند که اخبار را پیش از آنکه از شبکه های مجازی بخوانید یا از کانال های ماهواره ای ببینید، از رسانه داخلی خواهیددید، ریشه شایعه می خشکد.»

او تاکید می کند: «باید نگرش تغییر کند. این اخبار به هر حال اتفاق افتاده است و در درون جامعه وجود دارد و به تک تک مردم جامعه ارتباط پیدا می کند. از طرف دیگر اطمینان بین تک تک افراد با مسئولان و آن سازمان های خبری نیز برای حیات اجتماعی ضروری است. بنابراین انتشار اخبار صحیح در نزدیک ترین زمان ممکن برای ادامه حیات جامعه لازم و ضروری است. آنچه مردم باید بدانند، باید بدانند و دلیلی برای تاخیر وجود ندارد.»

او درباره جامعه کنونی ایران می گوید: «امروز مردم از سواد، آگاهی و دانایی بالایی برخوردارند. در یک جمله نمی شود با شعور و آگاهی مردم بازی کرد. سیاست گذاران رسانه ای باید بدانند مردم آگاه هستند و دسترسی به رسانه های خارج از کشور هم وجود دارد. بنابراین باید مطمئن بود که اگر رسانه های داخلی به اطلاع مردم نرسانند، آن ها اخبار را می رسانند و نگرش های خود را هم اضافه می کنند.»

این پژوهشگر ادامه می دهد: «رسانه یعنی رساننده اخبار و اطلاعات. اگر رسانه رسمی در این کار تعلل کند، از رسالت حقیقی خود تخطی کرده و زمینه را برای دریافت اخبار ناصحیح و دامن زدن به شایعه آماده کرده است. همین تخطی سبب به وجود آمدن هزینه هایی برای مدیران جامعه و آسیب هایی برای مردم می شود. شاید برای شما هم اتفاق افتاده باشد که شبکه های ماهواره ای خبری را درباره شهر یا محله تان منتشر می کنند.

ما در همان شهر آن را به آن صورت و در آن گستردگی نه دیده ایم و نه لمس کرده ایم، آن وقت ما دچار شگفتی می شویم! اما خبرگذاری داخلی آن را در وسعت واقعی هم پخش نکرده است. بنابراین اگر رسانه های ما سریع این اطلاعات را منتقل نکنند، رسانه های بیگانه با استفاده از این خلاء اهداف خود را دنبال کرده و باعث می شوند وحدت و انسجام اجتماعی تضعیف شود. این امر گسست و بی اعتمادی بوجود می آورد.»

به گفته ثابتی، «زندگی امروز با علم درهم تنیده است. رسانه ها به ویژه صدا و سیما به نظر می آید باید پیوند خود را با مراکز تولید علم بیشتر کنند. اگر خبری در هر حوزه ای دریافت می شود باید شیوه انتشار، سندیت و اعتبار آن را با مارکز علمی هماهنگ کنند.»

ثابتی معتقد است که «شایعه تنها به دلیل خلاء اطلاع رسانی رسمی شکل نمی یابد و هر شایعه ای با اهدافی خاص ایجاد می شود.» او می گوید: «شایعات در تمام دنیا وجود دارد اما در بعضی جوامع با توجه به ویژگی های درون ساختی جامعه بیشتر است. برخی افراد از آن نفع می برند و به همراه این شایعات به اهدافی می رسند.»