در دین اسلام برای شناخت زمان به جای آوردن فرایض دینی از معیارهای ساده و منطبق با طبیعت استفاده شده که نمونههای بارز آن، آغاز و پایان ماه قمری بر اساس رویت هلال ماه و اوقات شرعی بر پایه موقعیت خورشید در طول شبانهروز است. معمولا با ورود به ماه مبارک رمضان، توجه به اوقات شرعی بیشتر میشود، از اینرو در گزارش امروز این موضوع را روشن میکنیم.
اذان صبح
وقتی خورشید در نیمههای شب در پایینترین ارتفاع زیر افق قرار دارد، پرتوهای آن توسط ناظر زمینی دیده نخواهد شد؛ اما پس از چند ساعت، اولین پرتوهای خورشید به لایههای بالای جو برخورد کرده و منعکس و پراکنده میشوند.
طلوع و غروب خورشید
لحظهای که لبه بالایی قرص خورشید از زیر افق ناظر سر بر میآورد، زمان طلوع خورشید است. نورِگسیل شده از خورشید قبل از این اینکه به ناظر برسد، از جو زمین عبور میکند و وجود جوّ باعث میشود که مسیر نور منحرف شده و خورشید بالاتر از موقعیت واقعی خود به نظر برسد. به طور کلی میتوان گفت که اثر شکست موجب میشود که ارتفاع اجسام بیش از آنچه هست، مشاهده شود.
اذان ظهر
در کره آسمان، نصفالنهار ناظر به صورت کمانی قابل تصور است که از شمال شروع شده و از بالای سر (سمت الراس) عبور کرده و به جنوب سماوی میرسد. مطابق برخی روایات، زمان اذان ظهر وقتی است که مرکز قرص خورشید در حرکت روزانه خود به نصفالنهار ناظر برسد. اما برخی مراجع از بیان دیگری برای تبیین اذان ظهر استفاده کردهاند: وقتی خورشید به بیشترین ارتفاع خود برسد و سایه شاخص نیز به کمترین مقدارش برسد. از نظر نجومی این دو تعریف با دقت خوبی منطبق بر یکدیگرند و ممکن است فقط چند ثانیه با یکدیگر اختلاف داشته باشند. در حال حاضر مرکز تقویم موسسه ژئوفیزیک برای محاسبه اذان ظهر از تعریف اول استفاده میکند و لحظه محاسبه شده با دقت یک دقیقه گرد میشود.
اذان مغرب
پس از آنکه خورشید غروب کرد، تا مدتی آسمان همچنان روشن است. در واقع برای ناظری که روی زمین قرار گرفته، خورشید غروب کرده است؛ اما اگر در همان لحظه در ارتفاع قابل ملاحظهای قرار بگیرد (مثلاً سوار بر هواپیما باشد)، خواهد دید که هنوز خورشید بالای افق است. دقایقی بعد، خورشید بیشتر به زیر افق میرود و انحطاط آن بیشتر میشود و پرتوهای نور خورشید به سطح زمین برخورد میکند که در نتیجه، سایه آن در سمت مقابل خورشید (افق شرقی) قابل مشاهده است.
نیمه شب شرعی
طی چند سال اخیر، نیمه شب شرعی نیز در اوقات شرعی رسمی اضافه شده است. این وقت شرعی مستقل نیست و به تعریف شب از لحاظ شرعی بستگی دارد. مطابق نظر بیشتر مراجع، نیمه شب شرعی زمان وسط بین غروب خورشید و اذان صبح روز بعد است. بنابراین ممکن است نیمه شب شرعی دقایقی قبل یا بعد از نیمه شب نجومی (ساعت صفر بامداد) باشد.