در سن سى سالگى حضرت محمد (ص)، آخرین فرزند ابوطالب به دنیا آمد. و ابوطالب وى را «على» نام نهاد. تولد على، در خانه كعبه، رویدادى معجزه آسا و بىسابقه بود. حضرت محمد (ص) از على، در سنین نوزادى مراقبت مىكرد، بههنگام خواب، گهوارهاش را حركت مىداد، شیر در كامش مىریخت و در برخى مواقع بدنش را مىشست و او را در آغوش مىگرفت. و به این صورت، از آغاز زندگى، او را با ألطاف و مهربانىهاى خویش آشنا كرد.هنگامى كه در مكه خشكسالى و قحطى به وجود آمد و تحمل هزینه زندگى عائله ابوطالب بر وى دشوار شد، حضرت محمد(ص) از او خواست تا على را به خانه خویش برد و به اتفاق خدیجه از او نگهدارى كند. از آن زمان به بعد، همیشه على بههمراه حضرت محمد(ص) بود. در خانه، در سفر و در هر جایى كه او بود، على نیز بود.
آن حضرت، در هر سال، حدود یك ماه در غار حرا به عبادت و نیایش مىپرداخت. رابط بین آن حضرت و خدیجه، على بود و بسا تنها انیس او در آن غار نیز على بود و بس. حضرت محمد(ص) در سن چهل سالگى به رسالت مبعوث شد. نخستین زنى كه به وى ایمان آورد، خدیجه و نخستین مردى كه ایمان آورد، على (ع) بود. بیشتر اوقات، این سه نفر در كنار كعبه، به عبادت و خواندن نماز جمعى مىپرداختند كه براى دیگران شگفتانگیز بود. هنگامى كه حضرت محمد (ص) از جانب خدا با پیام «وَ اَنْذِرْ عَشیرَتَك الاقرَبینَ»(2) مأموریت یافت كه طایفه و عشیره خویش را پیش از دیگران ارشاد نماید و آنان را به اسلام دعوت كند، هیچ كس دعوت آن حضرت را لبیك نگفته و حتى برخى از آنان سخنان ایشان را به استهزا گرفتند. در آن جمع، تنها على(ع) دعوت اسلام و پیامبر (ص) را پذیرفت. پیامبر اكرم (ص) دست على (ع) را گرفت و فرمود: «اِنَّ هذا اَخى و وَصیّى وَ خَلیفَتى؛(3) این، برادر، وصى و خلیفه من است.».
از این زمان، كه جز خدیجه (س) و على (ع) كسى به پیامبر (ص) ایمان نیاورد، على(ع) به عنوان وصى و خلیفه آن حضرت معرفى مىشد. این مسئله، یك أمر عاطفى نیست، بلكه فرمان الهى است كه از طریق پیامبر خدا ابلاغ گردید. از این تاریخ، مسؤولیت على (ع) نسبت به اسلام و پیامبر خدا (ص) سنگینتر شده و احساس وظیفه بیشترى مىكرد. هر چه از عمرش مىگذشت و دوران نوجوانى را پشت سر مىگذارد و به مرحله جوانى مىرسید، عشق و علاقه او به پیامبر اكرم(ص) افزونتر شده و دفاعش از محمد (ص) جدىتر و شدیدتر مىگردید.
اوج ایثارگرىهاى على (ع) براى پیامبر اكرم (ص)، در مكه معظمه، در لیلةالمبیت است، هنگامى كه سران قریش پس از مشورتهاى بسیار، در دارالنّدوه، به این نتیجه رسیدند كه چهل نفر از طوایف وقبایل گوناگون مكه، شبانه به خانه پیامبر اكرم (ص) هجوم آورده و او را با شمشیرهاى خویش قطعه قطعه كنند و براى همیشه، صداى اسلام را خاموش كنند. پیامبر اكرم (ص) براى خنثى سازى نقشه آنان، شبانه از خانه خارج و به غار ثور پناهنده شد و على (ع) براى فریب دشمن، داوطلب شده و در بستر پیامبر (ص) خوابید تا دشمنان از گریز پیامبر (ص) مطلع نشوند.
در اواخر شب، مأموران قریش با شمشیرهاى برهنه وارد اتاق پیامبر شده و به خیال خود، به طور گروهى، قصد حمله به آن حضرت را نمودند؛ ناگهان على (ع) از بستر پیامبر (ص)، برخاست و با آنان به مشاجره پرداخت. مهاجمان كه سراسر وجودشان را خشم فرا گرفته بود، على (ع) را رها كرده و براى یافتن پیامبر (ص) به راه افتادند تا شاید او را بیابند و به قتل رسانند. قرآن مجید درباره فداكارى على(ع) در لیلة المبیت مىفرماید: «وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یَشْرى نَفْسَه أبْتِغاءَ مَرْضاتِ اللّهِ وَ اللّهُ رَؤُفٌ بِالْعِبادِ»(4).و هنگامى كه پیامبر (ص) به مدینه مهاجرت فرمود، على (ع) مأموریت یافت كارهاى برزمین مانده پیامبر(ص) را در مكه سامان بخشد، بدهكارىهاى ایشان را بپردازد و خاندانش، از جمله دخترش، فاطمه زهرا (س) را از مكه به مدینه كوچ دهد.
در مدینة الرسول، كه نخستین پایههاى حكومت اسلامى به دست تواناى پیامبر اكرم (ص) و مجاهدتهاى وصفناپذیر صحابه ومسلمانان صدر اسلام بنا نهاده شده بود، نقش على (ع) پس از حضرت محمد (ص) نقش حساس و تعیین كنندهاى بود، به ویژه پس از آنكه على (ع) به دامادىِ پیامبر اكرم (ص) مفتخرشد و بانوى بانوان عالم، حضرت فاطمه زهرا (س) به همسرىِ آن حضرت در آمد.دفاع على (ع) از پیامبر اسلام (ص) در جنگها و غزوات آن حضرت و مبارزه با دشمنان كینه توز اسلام، حقیقت انكار ناپذیرى است كه در تاریخ شیعه و اهل سنّت ثبت و درج گردیده است.
رشادتهاى على (ع) در جنگهاى بدر، احد، خندق، خیبر، حنین و سایر غزوات و سریهها، اسلام را بیمه نمود و از گزند مشركان و بدخواهان رهایى بخشید. این گونه فداكارى و رشادتها در اعتلاى پرچم اسلام و برپایىِ نظام توحیدىِ اسلامى، علاقه متقابل پیامبر (ص) و على (ع) را دو چندان مىكرد. تعابیرى كه از آن حضرت درباره على (ع) نقل شده است، گویاى شخصیت و قرب على (ع) به خدا و رسول خدا (ص) است. به عنوان نمونه، در جنگ خندق (احزاب) هنگامى كه على(ع) براى مبارزه، در برابر عمرو بن عبدود قرار گرفت، پیامبر اكرم (ص) فرمود:بَرَزَ الْایمانُ كُلُّهُ اِلىَ الشِّركِ كُلِّه تمام ایمان در برابر تمام شرك به مبارزه برخاسته است تا بجنگند.