پس از طلاق حضانت فرزند حق کیست؟

طلاق را توصیه نمی کنیم، ولی شاید پدرها یا مادرهایی که در پیچ و خم این جاده نامطمئن، گیر افتاده اند، بخواهند در مورد حق حضانت فرزندشان بیش تر بدانند.

کلمه حضانت، در لغت به معنای نگاه داری است. به تعبیر دیگر می توان گفت حضانت، نگاه داشتن طفل و مراقبت و مواظبت او و تنظیم روابط او با خارج است و تکلیف والدین نسبت به نگاه داری طفل باید به گونه ای باشد که صحت جسمانی طفل، مهیا و در واقع، وسایل لازم برای بقا و رشد جسمی و روحی او فراهم شود.

ماده 1169 قانون مدنی می گوید برای حضانت و نگه داری طفلی که والدین او، جدا از یکدیگر زندگی می کنند، مادر تا سن هفت سالگی، اولویت دارد و پس از آن، با پدر است؛ البته بعد از هفت سالگی، در صورت حدوث اختلاف حضانت طفل، با رعایت مصلحت کودک، به تشخیص دادگاه است. بنابراین تا هفت سالگی، مادر، حضانت طفل را برعهده دارد و پس از آن، تا رسیدن طفل به سن بلوغ، پدر، عهده دار این امر است و پس از بلوغ، دیگر موضوع حضانت منتفی است و فرزند، خود تصمیم می گیرد که با کدام یک از والدین زندگی کند.

طبق قانون، دختر پس از رسیدن به 9 سال تمام قمری و پسر بعد از رسیدن به 15سال تمام قمری، بالغ محسوب می شوند و به پسر و دختر، پس از رسیدن به سن مزبور، کودک یا طفل اطلاق نمی شود و بدین جهت، بعد از سنین مذکور، تکلیف حضانت، در اصل، ساقط و مدت آن پایان می پذیرد.

چنان چه مادر، در مدتی که حضانت طفل با اوست، مبتلا به جنون شود یا به دیگری شوهر کند، حق حضانت با پدر خواهد بود و در صورت فوت یکی از ابوین، حضانت طفل، با فرد زنده است؛ هرچند متوفی، پدر طفل بوده و برای او، قیم معین کرده باشد.

پدر یا مادر می توانند امتناع کنند؟

طبق ماده 1172 قانون مدنی، هیچ یک از ابوین حق ندارد در مدتی که حضانت طفل به عهده آن هاست، از نگه داری او امتناع کند و اگر از انجام تکلیف قانونی خود سر باز زند، به وسیله قیم یا خویشاوندان یا به تقاضای رییس حوزه قضایی، می توان الزام او را به انجام تکلیف قانونی خود، از دادگاه درخواست کرد.

هزینه ها را چه کسی بدهد؟

در ارتباط با هزینه نگه داری طفل، پدر، بر هر کسی مقدم است. اگر پدر فوت کرده باشد، مادر، عهده دار این تکلیف خواهد بود. قانون حمایت خانواده، پدر و مادر را در قبال فرزند، مسوول دانسته و در صورت جدایی والدین، نفقه اولاد و تربیت و حضانت او را با توجه به وضعیت اخلاقی و مالی و مصلحت طفل معین می کند و اگر قرار باشد طفل، نزد مادر یا اشخاص دیگر بماند، نفقه او از دارایی والدین تامین خواهد شد.

طبق ماده 1198 قانون مدنی، کسی ملزم به انفاق است که توانایی دادن نفقه را داشته باشد؛ بدون این که با پرداخت نفقه، در وضع معیشت خود، دچار کمبود شود. برای تشخیص توانایی شخص در پرداخت نفقه، وضع زندگانی و کلیه تعهدات شخصی او در جامعه، در نظر گرفته می شود. بنابراین ممکن است پس از پدر، مادر یا پدربزرگ یا مادربزرگ، ملزم به پرداخت نفقه طفل شوند.

در ارتباط با این ماده نمی توان گفت مادری که حضانت طفل با اوست و ساعات زیادی در بیرون از منزل اشتغال به کار دارد، از حضانت امتناع کرده و به این شکل، او را محکوم به امتناع از حضانت و حق حضانت را از او سلب کرد.

چه طوری حضانت را از دست می دهیم؟

قانون، با صراحت می گوید اگر در اثر عدم مواظبت یا انحطاط اخلاقی پدر یا مادری که طفل، تحت حضانت اوست، صحت جسمانی یا تربیت اخلاقی طفل در معرض خطر باشد، دادگاه می تواند به تقاضای خویشاوندان طفل یا قیم یا رییس حوزه قضایی، هر تصمیمی را که به مصلحت طفل باشد، اتخاذ کند.

برخی از مصادیق عدم مواظبت یا انحطاط اخلاقی والدین در قانون بیان شده است:

1- اعتیاد زیان آور به الکل، مواد مخدر و قمار

2- اشتهار به فساد اخلاق و فحشا

3- ابتلا به بیماری های روانی با تشخیص پزشکی قانونی

4- سوءاستفاده از طفل یا اجبار او به ورود در مشاغل ضداخلاقی مانند فساد و فحشا، تکدی گری و قاچاق

5- تکرار ضرب و جرح خارج از حد متعارف

موارد فوق، هم در مورد طفلی که والدین او، به علت طلاق یا هر علت دیگری، جدا از یکدیگر زندگی می کنند و هم در مورد طفلی که والدین او، با هم زندگی می کنند، ولی سلامت طفل، نزد آنان به خطر می افتد، مصداق دارد.

چنان چه این موضوع، در دادگاه ثابت شود، دادگاه می تواند هر تصمیم مقتضی برای مصلحت طفل بگیرد؛ مانند این که او را به یکی از نزدیکانش بسپارد یا دستور دهد او را در موسسه ای نگه داری کنند.

حضانت ندارم، ولی می توانم ببینمش؟

چنان چه والدین، به علت طلاق یا هر علت دیگری، در یک منزل سکونت نداشته باشند، هر یک از ابوین که طفل، تحت حضانت او نیست، حق ملاقات طفل خود را دارد. بسیاری اوقات، والدین، در مورد نحوه ملاقات، تعیین زمان و مکان ملاقات و سایر جزییات آن، با هم به توافق می رسند؛ در غیر این صورت و در صورت بروز اختلاف، دادگاه برای این موضوع تصمیم خواهد گرفت. حتی اجداد پدری و مادری نیز حق ملاقات با نوه خود را دارند.

کسی که حضانت با اوست، نمی تواند بدون اجازه دادگاه، طفل را به خارج از ایران برده یا او را از شهرستانی که در آن زندگی می کند، خارج کند؛ زیرا در این صورت، ممکن است حق ملاقات طرف دیگر از بین برود و کودک، از دسترس او، خارج شود. لازم به ذکر است که هر گاه، یکی از والدین فوت شده و طرفی زنده و حضانت به او واگذار شده باشد، کسب اجازه از دادگاه برای فرستادن طفل به شهر دیگر یا خارج از کشور، لازم نخواهد بود.

کسی که به دستور دادگاه در خصوص ملاقات کودک حتی با اقربا و خویشان نزدیکش توجه نکند یا بدون اجازه دادگاه، کودک را از دسترس آنان خارج کند و در ارتباط با ملاقات طفل، موانعی به وجود آورد، به حکم دادگاه، محکوم به رفع این موانع خواهد شد.

وقتی ملاقات با من برایش ضرر دارد

براساس ماده 632 قانون مجازات اسلامی، اگر کسی، از دادن طفلی که به او سپرده شده است، در موقع مطالبه اشخاصی که به طور قانونی، حق مطالبه دارند، امتناع کند، به مجازات از سه ماه تا شش ماه حبس یا به جزای نقدی از یک میلیون و 500هزار تا سه میلیون ریال محکوم خواهد شد.

متاسفانه، بسیار مشاهده شده که کودکان، در ارتباط با ملاقات با والدین خود، دچار آسیب شده که گاه زیان های جبران ناپذیری به طفل وارد می کند. کودکانی که مجبورند در مراجع انتظامی، با والدین خود دیدار داشته باشند یا اطفالی که قربانی لجاجت والدین خود شده و به هر طرف کشیده می شوند، مصادیقی از این حیث هستند.

باکس:

آیا بچه ها باید در جریان طلاق والدین قرار بگیرند؟

آرزو استوار، کارشناس ارشد مشاوره

در خانواده های آشفته که والدین نمی توانند استحکام روابط خود را حفظ کنند و ناسازگاری، به طور همه جانبه وجود دارد، راهی جز جدایی و متارکه، باقی نمی ماند. درست است که طلاق، گاهی خوب و گاهی هم بد است، اما همیشه، زندگی خانواده را دست خوش تغییرات عمده می کند. در این جا، دنبال چیستی و چرایی طلاق نیستیم.

معمولا یک یا هر دو نفر، پس از طلاق، زندگی آرام تری خواهند داشت و در نتیجه، می توانند فضای سالم تری را برای فرزندشان فراهم کنند. بچه ها باید پیش از جدایی، در جریان طلاق والدین قرار گیرند؛ چون به هم خوردن زندگی خانوادگی، برای کودکان، گیج کننده است. بهتر است پدر و مادر، هر دو، با کودک صحبت کنند و او را در جریان جدایی شان قرار دهند و بگویند که با وجود اختلاف شان با هم، کودک را دوست دارند و به اندازه قبل، به او اهمیت می دهند.

حتی باید در مورد جزییاتی مثل این که چه کسی از او مراقبت می کند، چه کسی برایش غذا می پزد، چه کسی او را از مدرسه برمی گرداند و…، با او صحبت کنند تا خیالش کاملا راحت شود. کودک حق دارد بداند که پس از جدایی والدین باید با چه کسی زندگی کند و هر چند وقت یکبار می تواند والد دیگر را ببیند. البته بهتر است پدر و مادر پس از رسیدن به توافق نسبی در این موارد، کودک را در جریان جزئیات قرار دهند و هر دو با هم با او صحبت کنند.