داستان کوتاه ایرانی اغلب با اتفاقات مربوط به انقلاب مشروطه در نظر گرفته میشود. در دوران مشروطه تحولات زیادی اتفاق افتاد. بسیاری از دانشجویانی که به اصطلاح آن زمان از فرنگ برگشته بودند، حرفهای تازهای درباره دنیای بیرون از ایران میزدند و مرزهای جدیدی را به اطرافیانشان نشان میدادند.
از طرف دیگر برای اینکه قشر روشنفکر بتوانند با مردم عادی ارتباط برقرار کنند، لازم بود نحوه نگارششان را تغییر دهند و از زبانی سادهتر و خلاصهتر استفاده کنند.
نتیجه این تغییرات به تولد داستان کوتاه فارسی منجر شد که تا به امروز هم ادامه دارد. در این مقاله با شش نویسنده ایرانی که در زمینه نوشتن داستان کوتاه مشهور هستند، آشنا خواهید شد.
خیلیها محمد علی جمال زاده را پدر داستان کوتاه فارسی میدانند. دلیلش هم به اولین مجموعه داستان کوتاهی است که از او در سال 1300 شمسی منتشر شد و راه را برای نگارش داستانهای کوتاه سایر نویسندهها باز کرد.
اولین داستان کوتاه او «فارسی شکر است» نام دارد و جمال زاده از این طریق وارد دنیای داستان نویسی میشود. «دار المجانین»، «تلخ و شیرین» و «سر و ته یک کرباس» از مشهورترین آثار جمال زاده در ادبیات داستانی ایران است.
بسیاری معتقدند او به عنوان پدر داستان نویسی نوین فارسی بر افرادی مثل صادق هدایت نویسنده معاصر و بزرگ علوی تاثیر گذار بوده است.
بزرگ علوی یکی دیگر از افرادی است که در زمینه نگارش داستان کوتاه نوین ایرانی دستی بر قلم دارد. او که از چهرههای شناخته شده داستان ایرانی است، اغلب با داستان بلند «چشمهایش» به خاطر آورده میشود؛ اما علوی علاوه بر داستان بلند، داستانهای کوتاه متعددی دارد.
اولین مجموعه داستان کوتاه او مجموعه «میرزا» است که شامل پنج داستان کوتاه میشود. جالب است بدانید بزرگ علوی سردبیر مجله ادبی پیام نو بود و در این مجله با صادق هدایت همکاری میکرد.
بدون شک صادق هدایت نویسنده معاصر، یکی از تاثیرگذارترین نویسندگانی است که تاثیر کم نظیری بر ادبیات فارسی به ویژه حیطه داستان کوتاه گذاشته است؛ در این شرایط با اینکه محمد علی جمال زاده را پدر داستان نوین فارسی میدانند؛ صادق هدایت را سرآمد این سبک داستان نویسی مینامند.
هدایت به دلیل مطالعات گستردهای که در زمینه ادبیات ایران باستان، تفکرات بودایی و رویکردهای روانشناختی داشت، دیدگاهی متفاوت نسبت به سایر نویسندگان داشت و بر خلاف سایر نویسندگان در مورد مسائل ساده روزمره هم ریشههای عمیقتری را میکاوید.
به همین دلیل بسیاری توصیه میکنند برای به دست آوردن بینش عمیق که می توانید از زندگی روزمره خود بدست آورید، خوب است که آثار هدایت را مطالعه کنید.
نخستین مجموعه داستان او «زنده به گور» است که در آن نگاهی هم به ماجرای خودکشی خودش در رود سن دارد. بعد از زنده به گور، «بوف کور» بود که هدایت را به شهرت زیادی رساند.
این کتاب بعدها مورد تقلید نویسندگان دیگری هم قرار گرفت. از دیگر آثار هدایت میتوان به سه قطره خون، علویه خانم، سگ ولگرد و حاجی آقا اشاره کرد.
آل احمد یکی دیگر از نویسندگان تاثیر گذار ایرانی است که در زمینه نوشتن داستان کوتاه هم بسیار موفق عمل کرده است.
این نویسنده در طول عمر کوتاه 46 ساله خود آثار زیادی را به ادبیات فارسی اهدا کرد که از آن جمله میتوان به مجموعه داستانهای «دید و بازدید»، «از رنجی که میبریم»، «سه تار» و «زن زیادی» اشاره کرد.
جلال آل احمد ویژگیهای خاص نگارشی خودش را دارد و اگر دوست دارید خواندن آثارش را شروع کنید باید منتظر لحنی تند، صریح و جملاتی کوتاه و کوبنده باشید. ضمن اینکه که او بسیاری وقتها نظم رایج در جملات فارسی را به هم میریزد که بعد از مدتی مطالعه برایتان عادی و دلنشین خواهد شد.
همچنین اگر به دنبال دل نوشته های زیبا از بزرگان درباره زندگی هستید که دیدگاه شما را نسبت به آن تغییر خواهد داد، میتوانید علاوه بر مطلبی که به آن اشاره شد، نگاهی به کتاب خسی در میقات جلال آل اخمد بیندازید و لذت ببرید.
یکی از پر سر و صداترین و رکترین شخصیتهای تاثیر گذار ایرانی چه در عرصه فیلمسازی و چه در داستان نویسی ابراهیم گلستان است. او را اغلب به لحن تند و بیپروایش میشناسند و گاهی این مسئله باعث میشود ارزش آثار هنریاش تحت پوشش جنجالها قرار بگیرد.
بعضیها سبک داستان نویسی گلستان را برگرفته از سبک ارنست همینگوی میدانند که البته خود او این قضیه را رد میکند. از دیگر ویژگیهای نثر او در داستانهایش، نوشتن مجموعه داستانهای مرتبط به هم است که تا پیش از گلستان تنها در آثار غربی دیده میشد و بعد از وی وارد داستانهای فارسی شد.
«مد و مه»، «جوی و دیوار و تشنه»، «آذر، ماه آخر پاییز» و «شکار سایه» از مجموعه داستانهای ابراهیم گلستان هستند.
مثلث داستان نویسی نوین ایرانی بدون حضور صادق چوبک کامل نمیشود. او در کنار جمال زاده و هدایت از داستان نویسان مدرن ایرانی است.
چوبک را یک رئالیست تمام عیار میدانند، کسی که به تمام جزئیات و واقعیتها با دقت پرداخته است. او از اولین نویسندگانی است که تغییر لحن در داستان را مد نظر قرار داده و توانسته نثرش را تغییر دهد، از زبان بچه کودکانه حرف بزند و از زبان زن، زنانه.
معروفترین آثار او رمان «تنگسیر» و مجموعه «انتری که لوطیاش مرد» در نظر گرفته میشود. جالب است بدانید رمان تنگسیر به 18 زبان ترجمه شده است و فیلم سینمایی با همین نام نیز ساخته امیر نادری، بر اساس این رمان نوشته شده است.
«روز اول قبر» و «چراغ آخر» از مجموعه داستانهای کوتاه چوبک هستند. از آنجایی که این نویسنده به زبان انگلیسی هم مسلط بود و دوره کالج آمریکایی تهران را هم گذرانده بود، دستی هم بر ترجمه داشت.
شعر معروف ادگار آلن پو، کلاغ را با عنوان «غراب» ترجمه کرد و داستان پینوکیو را هم با نام آدمک چوبی در دسترس خوانندگان قرار داد.