در شرایط پُر از تنش امروزی، سلامت روانی افراد در معرض تهدیدهای گوناگون قرار میگیرد و هر انسانی به نوعی میکوشد تعادل روانی خود را حفظ کند، اما در این میان افراد زیادی اند که در این کار موفق نمیشوند و تعادل روانی خود را در برخی از زمینهها از دست میدهند!
در یک تعداد از موارد، آشفتگیها ذهن انسان را به شدت مختل میکند و او را به جایی میرساند که حتی درصدد آسیب رساندن به خود یا دیگران برمیآید. در چنین شرایطی به مداخلۀ فوری و عاجل ضرورت میافتد، چون تاخیر در بازگرداندن آرامش از دسترفتهی فرد، ممکن است آسیبهای جبرانناپذیری را در پی داشته باشد.
در طب روانی نیز مانند دیگر رشتههای طبی، برای کاهش دادن عوارض ناشی از حالت های پُرخطر، اقدامات جدّی در برابر فوریتها، تشخیص شدت اوضاع و همچنان پیشگیری از بروز فرآیندهای وابسته به آن، به عنوان یک ضرورت مهم مطرح میشود.
فوریتهای طب روانی مختلف اند و خودکشی یکی از مهمترین آنها است. همچنان دیگرکشی، خشونت یا پرخاشگریهای ناشی از اختلالات روانی، خودآسیب رسانی، دیگرآزاری، مسمومیت و تداخلات دارویی، تجاوز به محارم، سوءرفتارهای جسمی و جنسی و کودکآزاری از دیگر مواردی اند که باعث مراجعۀ افراد به بخشهای عاجل مراکز روانی میشود.
در خودکشی که یکی از عمدهترین عوامل مراجعۀ بیماران در بخش عاجل شفاخانههاست ، دو موضوع «تهدید به خودکشی» و «اقدام به خودکشی» مطرح است، این اقدامات میتواند به صورت «موفق» یا «ناموفق» باشند. معمولاً تهدید به خودکشی در خانمها بیشتر از مردان است، اما اقدام به خودکشی منجر به مرگ در مردان بیشتر از زنان دیده میشود. زنان بیشتر با خوردن تابلیتها، ادویه و یا سمهای خوراکی اقدام به خودکشی میکنند، در حالیکه خودکشی در مردان بیشتر با روشهای حلقآویزکردن، پرتاب کردن خود از بلندی، استفاده از سلاح و خوردن ادویهجات میباشد، که واقعات موفق خودکشی را بالا میبرَد.
افسردگی شدید، حالتهای سایکوز (جنونآمیز)، بهخصوص همراه با افسردگی در افراد سالمند یا جوان، اختلالات دوقطبی، مشکلات خانوادگی، اختلالات شخصیتی و مصرف موادمخدر به خصوص مواد محرّک میتوانند از علل مهم اقدام به خودکشی باشند.
خشونت یکی دیگر از مراجعات فوریتهای طب روانی است. از آن جایی که علت خشونت و پرخاشگری را ناکامی، ناامیدی، سوءتفاهم، اعتمادبهنفس پایین، تحریکپذیری، هذیان، توهّم وعواملی نظیر آن تشکیل میدهند، واقعات فوریتهای عاجل در این دسته از افراد نادر نیست.
افراد خشونتگری که اقدام به دیگرآزاری یا حتی دیگرکشی میکنند، معمولاً افراد ضعیفتر مانند زنان یا کودکان و در مواردی هم سایر افراد را مورد تهدید قرار میدهند. بهگونه مثال ممکن است فرد مبتلا به هذیان شکاکیت و بدبینی، فردی را که فکر میکند دشمن اوست، از بین ببرد. به همین دلیل برای کارمندان طب روانی با اهمیت است تا تهدید بیماران روانی شدید را جدی بگیرند، به خصوص اگر این هذیانات تکرار شونده باشند یا بیمار مواد مواد محرک و مخدر استفاده کرده باشد.
آمادگیهای لازم در برخورد با فوریت های طب روانی:
وقتی فرد پرخاشگر کنترلی بر رفتار خود ندارد، کوشش شود تا او را به شکل غیرمستقیم مهار کرد. این کار باید به کمک چند نفر انجام شود. وسایل خطرناک و بُرنده از دسترس مریض دور شود و همچنان اطرافیان او در صدد این نباشند تا او را نصیحت کنند یا با او بحث کنند چون نتیجه نمیدهد. در مواردی که احساس میشود با خطر مواجه هستیم، بهتر است تا از مرجع قانونی کمک درخواست شود.
برای پیشگیری از وقوع چنین اتفاقاتی افراد غیر مسلکی به توصیههای زیر توجه کنند:
۱ـ در مورد افکار خودکشی در افراد سالمند یا افسرده ها که احساس ناامیدی بیشتری میکنند، باید علت را جویا شد. لازم است توجه بیشتری به تغییر رفتار آنها شود؛ مثلاً رفتارهای دختران جوانی که به یکباره دچار هیجانات عاطفی، بهخصوص شکست عاطفی شدهاند، دقت شود. اگر فردی فکر خودکشی در سر دارد به مشاور روانی معرفی گردد، محیط زندگی برایش امن ساخته شود، و وسایل خطرناک یا دواها دور از دسترس او قرار گیرند.
۲ـ اگر با کسی مواجه هستید که قصد خودکشی دارد یا دست به خودکشی زده است، به سرعت موضوع را هم به گروه کمکرسانی عاجل و هم به پولیس اطلاع بدهید و کمک بخواهید. اگر امکانات تداوی در دسترس ندارید، صرف متوجه به بازبودن راههای تنفسی مریض باشید.
۳ـ با توجه به نوع اقدام به خودکشی، خوردن دوا، خودسوزی، تسمُّم، پرتابشدن از ارتفاع و امثال آن کمکهای اولیه را انجام بدهید. خودسوزی بدترین نوع خودکشی است، در صورت وقوع آن به سرعت برای خاموش کردن آتش اقدام کنید.
۴ـ اقدام به خودکشی را جدی بگیرید و حتی اگر مطمئن هستید که سویه داروی مصرفی فرد کم بوده است، او را به اتاق عاجل نزیکترین شفاخانه برسانید زیرا شما از مقدار/دوز مسمومیت دوا اطلاعی ندارید.
۵ـ در مواردی که فرد پرخاشگر اقدام به حمله به دیگران یا پرتاب وسایل میکند به خصوص اگر موادمخدر یا محرک مصرف کرده است، کوشش کنید خود را در معرض هدف او قرار ندهید و با توجه به توانایی بدنیتان، برای مهار او اقدام نکنید و حتما با پولیس تماس بگیرید.