اولین اسکناس چاپ شده در ایران

اولین اسکناس چاپ شده در ایران
انسان‌های اولیه که دسته جمعی می‌زیستند، نیازی به تعویض کالا نداشتند. بعد از به وجود آمدن طوایف و قبایل مبادله‌ی کالا به کالا رواج یافت. مبادله‌ی کالا به دلایلی با مشکلاتی همراه بود. برای رفع مشکلات ابتدا از فلز برای مبادله استفاده کردند و پس از مدتی به فلزات گران‌بها و سبک وزن، از جمله طلا، نقره و مس رو آورند.

در بیشتر کشورهای شرقی و آسیایی، فلزی که در مبادله‌ی کالا از آن استفاده می‌شد، حلقه‌ای شکل بود. و در سه هزار سال پیش از میلاد از آن استفاده می‌کردند که می‌توان آن را قدیم‌ترین وسیله‌ی مبادله، پیش از اختراع سکه، دانست. در کاوش‌های شوش حلقه‌هایی از ویرانه‌های معابد، از دوهزار سال قبل از میلاد، به دست آمده است. استفاده از فلزات سبک وزن و کم حجم و گران‌بها، که معاملات را سهل و ممکن می‌ساخت، مورد قبول عامه قرار گرفت. بدین ترتیب مرحله‌ی پیدایش پول آغاز شد.

اولین سکهء ایرانی در زمان داریوش و از جنس طلا ضرب شد که نویسندگان یونانی از آن به نام «دریکوس» یاد می‌کردند. تا قبل از انتشار اسکناس در ایران، سکه،بیجک، و نیز اسکناس‌های خارجی (به ویژه منات روسی) در این کشور رواج داشت.

در اواخر قرن هفتم هجری (قرن 13 میلادی) و در دوره سلطنت گیخاتوخان (سال 693 ه. ق.) پنجمین پادشاه سلسله ایلخانیان ، که از خالی شدن خزانه و کسری بودجه نگران بود، دستور داد مردم زر و سیم خود را به چاوخانه تحویل دهند و به جای آن پول کاغذی (چاوه) بگیرند. این پیشنهاد را عزالدین مظفر از نزدیکان صدر جهان (وزیر کیخاتو)- با الهام از پول کاغذی چین ارائه داده بود. بدین ترتیب برای نخستین بار پول کاغذی به نام چاو (موسوم به چاو مبارک) در تبریز منتشر شد اما بلافاصله بر اثر مقاومت شدید مردم مجبور شد این فرمان را لغو کند. اسکناس یک درهمی چاپ‌شده در آن زمان، قدیمی‌ترین اسکناس شناخته شده در ایران است که منقش به «لااله الاالله و محمد رسول الله» می‌باشد.

بانک شاهنشاهی تا سال 1309 شمسی به فعالیت خود در زمینه نشر اسکناس ادامه داد، و در این سال امتیاز حق انحصاری نشر اسکناس از سوی دولت ایران به مبلغ 200 هزار لیره خریداری شد

به نظر می‌رسد که انتشار پول کاغذی در قرون جدید از دوره انقلاب کبیر فرانسه آغاز گشت. مجلس ملی فرانسه در 2 نوامبر سال 1789مبلادی ، طبق قانون همه املاک و اراضی متعلق به کلیسا را ملی اعلام کرد و آنها را به دولت آن کشور واگذاشت. دولت به وثیقه اراضی و املاک مزبور، پول کاغذی انتشارداد. نخستین بانکی که به چاپ اسکناس برای ایران پرداخت، بانک جدید شرق بود که مرکزش در لندن قرار داشت و اسکناس‌های چاپ‌شده توسط این بانک در بانک بازرگانی ایران انتشار می‌یافت. اسکناس‌های منتشرشده توسط این بانک از پنج قران به بالا بود. در سال 1267 هجری قمری، امتیاز چاپ اسکناس از بانک جدید شرق به بانک شاهی واگذار شد.بانک شاهنشاهی ایران طبق قرارداد رویترز حق انحصاری نشر اسکناس را داشت. این بانک می توانست تا800 هزار لیره انگلیسی (معادل 8/2 میلیون تومان به نرخ آن زمان) بر اساس پشتوانه طلا و نقره اسکناس منتشر کند، ولی انتشار بیش از این مبلغ منوط به اجازه دولت ایران بود.

بانک شاهنشاهی تا سال 1309 شمسی به فعالیت خود در زمینه نشر اسکناس ادامه داد، و در این سال امتیاز حق انحصاری نشر اسکناس از سوی دولت ایران به مبلغ 200 هزار لیره خریداری شد.

در سال 1310 هجری شمسی حق انحصاری نشر اسکناس به مدت ده سال به بانک ملی ایران واگذار و مقرر گردید تا پس از انقضای این مدت در صورتی که این حق لغو نشود، به همین ترتیب برای دوره های ده ساله بعد نیز عمل شود. سرانجام نخستین اسکناس های بانک ملی در اول فروردین ماه سال1311 هجری شمسی انتشار یافت. از آن تاریخ تا سه ماه اسکناس های بانک شاهنشاهی و بانک ملی همزمان رواج داشتند، و از اوایلتیرماه آن سال اسکناس های بانک ملی به صورت تنها پول کاغذی ایران درآمد.

بانک ملی ایران تا سال 1339 هجری شمسی بنابر نیازهای اقتصادی کشور اقدام به نشر اسکناس می کرد، ولی در آن سال با تأسیسبانک مرکزی ایران، حق انحصاری نشر اسکناس به این بانک محول شد که تاکنون ادامه دارد.