چرا گاهی بیش از حد سرفه می کنیم؟

در واقع سرفه کردن، پدیده شایعی است؛ مخصوصا در روزهای سرد پاییز و زمستان. اما این نشانه دردسرساز می‌تواند مربوط به بیماری‌های گوناگونی باشد. برای آشنایی بیشتر با سرفه کودکان و تشخیص‌های افتراقی آن به سراغ یکی از شاگردان دکتر قریب رفتیم؛

دکتر منصور بهرامی، متخصص بیماری‌های کودکان.

چرا سرفه می‌کنیم؟ در واقع می‌خواهم بدانم مکانیسم سرفه چیست.
سرفه یکی از عوامل مهم‌ دفاعی بدن برای خروج ترشحات و اجسام خارجی از مجاری تنفسی است. همان‌طور که می‌دانید در حالت‌ عادی انسان‌ها کمتر سرفه می‌کنند زیرا ترشحات طبیعی مجاری تنفسی به وسیله سازوکارهای دیگر از جمله مژک‌های مجاری تنفسی پاک و تخلیه می‌شوند ولی در مواردی که ترشحات مجاری تنفسی زیاد شوند و یا تحریکی در مجاری تنفسی پیدا شود ساز و کار سرفه به کار می‌افتد تا ترشحات را خارج نماید.

ولی خیلی‌ها تصور می‌کنند سرفه نوعی بیماری است؛ بنابراین شما این جمله را تایید نمی‌کنید.
به هیچ وجه! سرفه، بیماری نیست بلکه علامت یک تحریک است و به عبارت دیگر واکنش حفاظتی ریه در برابر مواد محرک خارجی است.

 

چه‌طور سرفه کلید می‌خورد؟
سرفه نتیجه یک پدیده رفلکسی است. رفلکس سرفه با تحریک‌ گیرنده‌هایی که در سطح مخاط‌های تنفسی است شروع می‌شود. گیرنده‌های محرک سرفه در سرتاسر مخاط مجاری تنفسی وجود دارند. این تحریکات مرکز سرفه به مغز منتقل می‌شود و مغز عمل سرفه را هماهنگ و تولید می‌کند.

 

بیشترین دلایلی که باعث سرفه می‌شود چیست؟
سرماخوردگی، حساسیت‌های تنفسی، سینوزیت، عفونت‌‌های ریه، عفونت‌های مجاری تنفسی فوقانی و تحتانی شامل گوش و حلق و حنجره، مسمومیت با نفت از دلایل بروز سرفه است.

 

آیا می‌توانیم برای از بین بردن سرفه از شربت‌هایی مثل برم‌هگزین هم استفاده کنیم؟
خلط‌آورها یا موکولیتیک‌هایی مثل برم‌هگزین در مواردی که خلط غلیظ مانع از خروج ترشحات می‌گردد کاربرد دارد اما تشخیص این موارد فقط با نظر پزشک صورت می‌گیرد. داروهای ضدسرفه و شربت‌های سینه در بیماری‌های تنفسی باید با دقت انتخاب شود. سرفه به عنوان یک رفلکس دفاعی دستگاه تنفس است و گاهی با مهار آن، علامت بیماری را متوقف و شرایط را بدتر می‌کنیم.

 

مصرف مایعات را در چنین شرایطی توصیه می‌کنید؟
مصرف مایعات یکی از راه‌های مفید برای افزایش خلط و دفع آسان‌تر ترشحات است و مصرف آن در انواع بیماری‌های تنفسی توصیه می‌شود.

 

نکات مهمی که خوانندگان سلامت باید در مورد شربت‌های ضدسرفه بدانند، چیست؟
نکته اول اینکه مجوز استفاده از شربت‌های ضدسرفه هنگامی داده می‌شود که شدت سرفه مزاحم فعالیت‌های زندگی شود. دوم اینکه با توجه به آ‌ثار متفاوت شربت‌های ضدسرفه از هر کدام باید به جا و در شرایط خاص استفاده شود و مهم‌ترین کلید استفاده صحیح از آنها موثر بودن بر علت سرفه است. نکته سوم اینکه آلرژی‌های تنفسی در کودکان بسیار شایع و مهم‌ترین تظاهر آنها سرفه است و درمان آنها توصیه‌های پزشکی خاص در مورد نحوه زندگی و استفاده از داروهای دیگر است.

 

نکته چهارم نیز این است که در سنین نوزادی و شیرخواری وجود سرفه اهمیت ویژه‌ای دارد و نیاز به عکس‌العمل سریع و صحیح است. همچنین عفونت‌های ویروسی دستگاه تنفس فوقانی مثل سرماخوردگی، آنفلوآنزا، حساسیت‌های تنفسی از قبیل آسم و آلرژی، سینوزیت‌های حاد و مزمن، عوامل تحریکی مثل دود سیگار و مواد شیمیایی، عفونت‌های میکروبی مثل سیاه‌سرفه و سل و همچنین وجود اجسام خارجی در مجاری تنفسی و اختلالات دستگاه ایمنی از عوامل ایجادکننده سرفه در کودکان به شمار می رود.

 

شربت‌های ضدسرفه چه‌قدر موثر است و چه مواقعی باید آنها را مصرف کنیم؟
داروهای ضدسرفه که عمدتا از طریق اثر بر مرکز سرفه در مغز باعث توقف سرفه می‌شوند به نام مسکن‌های سرفه مرکزی مشهورند. به‌طور مثال می‌توان از دکسترومتورفان نام برد که مصرف آنها آداب و شرایط خاصی دارد و فقط باید توسط پزشک تجویز شود.

 

گاهی برای کاهش سرفه از آنتی‌هیستامین‌ها استفاده می‌شود. آیا این داروها بی‌خطر هستند؟
آنتی‌هیستامین‌ها نیز عوارض خاص خود را دارند. به‌طور مثال خشک کردن مجاری تنفسی، خواب‌آلودگی و گاهی عوارض عصبی را به همراه دارند. مصرف آنتی‌هیستامین‌ها در شیرخواران کمتر از 6 ماه ممنوع و در سنین کمتر از 3 سال بسیار با احتیاط و تجویز با نظر پزشک صورت می‌گیرد.

 

برخی اوقات پزشکان برای رفع سرفه از اکسپکتورانت نیز استفاده می‌کنند.
اکسپکتورانت‌هایی مثل گایافنزین با افزایش دادن ترشحات مجاری تنفسی، قوام خلط را کاهش می‌دهند و خروج آن را تسهیل می‌کنند اما چون کودکان و شیرخواران قادر به خروج خلط نیستند و همچنین در مواردی که سرفه خشک و تحریکی است مصرف آن مشکلی را حل نمی‌کند.

 

آیا آلودگی بیش از حد هوا هم ایجاد سرفه می‌کند؟
بله. دقیقا همین‌طور است. آلودگی‌های اخیر که اشاره کردید، یکی از علل مهم سرفه‌های مزاحم و طولانی است. این نکته را نیز به ذهن بسپارید که آلودگی‌های داخل منازل در بعضی موارد بیش از محیط شهر است و لازم است خانواده‌ها در استفاده از موادشیمیایی مانند ضدعفونی‌کننده‌ها و سموم ضدحشرات بسیار دقت و احتیاط کنند.